Anna Lepacka, Od pielgrzyma do turysty. Polscy peregrynaci w Wiecznym Mieście w drugiej połowie XVI wieku. 24 listopada 2010

„Zachęcam was gorąco do wzięcia udziału w tej pielgrzymce – pisał Karol Boromeusz do osób udających się do Rzymu z okazji Jubileuszu 1575 – ale jednocześnie zaklinam was, abyście nie popadali w zachwyt nad próżnościami, gdyż to nie dla nich udajecie się w tę drogę…" Wielki działacz kontrreformacji w swoim apelu zwracał uwagę na piękno Wiecznego Miasta, stanowiące zagrożenie dla głębi duchowych przeżyć peregrynatów. Wypowiedź Boromeusza ilustruje bardzo ciekawy dla kultury europejskiej proces przekształcania się idei średniowiecznego pielgrzyma w nowożytnego turystę. Zjawisku renesansowych podróży i siedemnastowiecznej Grand Tour, w których Rzym zajmował miejsce szczególne, poświęcono wiele rozważań. W badaniach tych niejednokrotnie zwrócono uwagę na wrażenia podróżnych i ich wiedzę z zakresu podziwianych obiektów. Do najbardziej znanych należą prace R. Wittkowera, A. Chastela, F. Haskella. Na gruncie rodzimej humanistyki powstały ważkie opracowania W. Tomkiewicza, B. Bilińskiego i A. Litworni. Podstawę do rozważań nad nowożytną percepcją estetyczną stanowią źródła pisane (najczęściej w języku łacińskim) przybierające formę diariuszy, pamiętników, instrukcji, korespondencji a także przewodników. Niewielka część spuścizny piśmienniczej doczekała się przekładów i została wydana drukiem, w znikomym też stopniu została ona opatrzona aparatem krytycznym. Relacje  Polaków odwiedzających Rzym w okresie świetności pierwszej Rzeczypospolitej stanowią cenny asumpt do stawiania pytań o zainteresowania zabytkami, o poglądy i wrażenia estetyczne, o język i terminologię, które stosowano przy opisie dzieła sztuki, w końcu też o miejsce przedstawicieli „nacji" polskiej w wielonarodowościowej mozaice pielgrzymów i turystów. Powyższa problematyka zostanie poruszona w referacie głównie na przykładzie działalności literackiej humanisty, wieloletniego rezydenta przy Stolicy Apostolskiej i dyplomaty w Królestwie Neapolu, Stanisława Reszki (1544-1600). Przedstawiona zostanie też nieznana dotychczas kwestia zniszczonego rękopisu przewodnika po Rzymie Stanislai Rescii Itinerarium Totius Urbis z 1589 roku, który przez stulecia przechowywany był w bibliotece jezuitów w Krakowie.