Michał Choptiany, Renesansowa ars vituperandi. Przypadek Brutinae Quaestiones Pierre'a de la Ramée

14 stycznia 2009

Celem wystąpienia jest prezentacja strategii argumentacyjnych stosowanych przez Pierre'a de la Ramée w jego wczesnym, bo pochodzącym z 1547 roku, traktacie Brutinae Quaestiones. Choć Quaestiones należy czytać przede wszystkim jako gwałtowny atak na arystotelesowskie fundamenty teorii retoryki, to trzeba jednocześnie pamiętać, iż mamy tutaj do czynienia z niezwykle kunsztownym i dowcipnym humanistycznym tekstem. Zasypuje on czytelnika licznymi figurami, obrazami, analogiami, paralelami, wybuchami sarkazmu i popisami ironii. Z uwagi na te własności tekstu, wystąpienie będzie poświęcone prezentacji wybranych fragmentów Quaestiones od strony technik i strategii argumentacyjnych zastosowanych przez Ramusa do przeprowadzenia ataku na autorytety Arystotelesa i Cycerona.

Tekst Ramusa skłania do postawienia mu kilku pytań, m.in. o to: (1) jaka jest rola quasi­dialogicznej struktury tekstu traktatu; (2) za pomocą jakich obrazów ukształtowany został wizerunek Cycerona; oraz (3) jaka jest rola toposu obsuritatis. Wszystkie te pytania prowadzą nas do umiejscowienia tekstu Quaestiones w kontekście technik konstruowania retorycznych nagan oraz inwektyw, stosowanych szeroko przez uczonych humanistów współczesnych Ramusowi. W rezultacie okazać się może, iż tekst Ramusa jest samozwrotny, zaś nagana wygłoszona pod adresem jednego z głównych antycznych kodyfikatorów retoryki, a wymierzona przeciwko retoryce w kształcie do tej pory uznawanym za słuszny, staje się pośrednio dowodem na żywotność technik retorycznych i ich skuteczność. 

Quaestiones nie są tylko krytyką retoryki Cyceroniańskiej, ale zawierają także program pozytywny. Dlatego też przedmiotem ostatniej części wystąpienia będzie analiza pozytywnego programu zawartego w tekście Ramusa oraz próba rekonstrukcji jego stanowiska w kwestii rozdziału retoryki i dialektyki. Retoryczna inwektywa i nagana stała się tutaj narzędziem do zaprezentowania własnego stanowiska sformułowanego w opozycji do „Arystotelesowskich ciemności".