Erazm Ciołek - vir dicendi peritus

Termin: 25.11.2011

Ałła Brzozowska, Erazm Ciołek - vir dicendi peritus. Na podstawie mów i listów

25 listopada 2011

Jedną z ważniejszych ról w dziejach szesnastowiecznej Polski i Litwy odegrał biskup płocki Erazm Ciołek. Żyjący na przełomie XV i XVI wieku wychowanek Akademii Krakowskiej zapisał się na kartach historii jako humanista, zdolny dyplomata i mówca, mecenas sztuk i sprawny zarządca powierzonej diecezji. Prawdopodobnie plebejusz z pochodzenia wzbudzał w kraju liczne kontrowersje, ceniony był jednak poza jego granicami. Pozostaje jedną z najciekawszych postaci doby renesansu, choć wciąż mało znaną. Źródła dotyczące Erazma są bardzo skąpe, w wielu okresach jego życie owiane jest tajemnicą. Wprawdzie w XIX i na początku XX wieku powstały prace poświęcone żywotowi Ciołka, lecz nadal istnieją luki i sprzeczności w przedstawianych informacjach i ich interpretacjach. Powód tego leży niewątpliwie w dość ubogim, rozproszonym i momentami trudnym, by nie powiedzieć niemożliwym, do zweryfikowania materiale źródłowym.

O ile jednak życiorys Ciołka stanowił przedmiot zainteresowań historyków i był brany przez nich na warsztat, o tyle nad zachowaną twórczością literacką nie zostały podjęte żadne próby badawcze. Do dnia dzisiejszego zachowały się cztery mowy Erazma Ciołka wygłoszone do papieży Aleksandra VI, Juliusza II i Leona X, a także do cesarza Maksymiliana I oraz nieliczne listy. Dysponujemy kilkoma szesnastowiecznymi wydaniami tych mów oraz ich reedycjami w dziełach autorów późniejszych. Natomiast spuścizna epistolograficzna Erazma rozproszona jest w rozmaitych publikacjach, a po części znajduje się w rękopisie. Część korespondencji biskupa płockiego, być może, wciąż oczekuje na odnalezienie i opublikowanie. Dowodem na to są niedawno odnalezione przeze mnie listy Ciołka, które rzucają nowe światło na życie i działalność dyplomatyczną biskupa.

Przez wieki zapomniana i marginalizowana twórczość oratorska Erazma Ciołka była wysoko ceniona i chwalona przez jemu współczesnych. Większe uznanie aniżeli w kraju zyskały jednak jego mowy za granicą,. Polscy badacze często oceniali je bardzo surowo, a raz postawiona ocena, co do ich wartości, powielana była w kolejnych pozycjach książkowych. Niewiele uwagi poświęcano także listom Erazma. Uwzględniano je oczywiście jako materiał źródłowy w opracowaniach historycznych, lecz nie przeprowadzono żadnych badań krytycznoliterackich. Warto więc przyjrzeć się im bliżej, zwłaszcza że również twórczość epistolarna, z jej wielorakością funkcji, stanowiła przedmiot refleksji teoretyków literatury w dobie renesansu.

Niniejszy referat zatem będzie próbą odpowiedzi na pytania: czy dotychczasowe oceny spuścizny literackiej biskupa płockiego w istocie odzwierciedlają rzeczywisty stan rzeczy? Jak prezentuje się dorobek Erazma Ciołka na tle obowiązujących w renesansie wzorców retorycznych i ówczesnych praktyk oratorskich i epistolograficznych?

Data opublikowania: 08.12.2013
Osoba publikująca: Janusz Smulski