Pracownia Literatury Renesansu

prof. dr hab. Zdzisław Darasz (Uniwersytet Jagielloński)
wygłosi wykład nt.
Geokulturowe uwarunkowania chorwackiego humanizmu i renesansu

Prelekcja ilustruje zależność dynamiki procesu literackiego w Chorwacji doby humanizmu i renesansu od politycznych i przez politykę tworzonych realiów kulturowych kraju usytuowanego na styku Śródziemnomorza, Europy Środkowej i Bałkanów. Na przełomie wieków średnich i epoki nowożytnej kraj ten – Królestwo Chorwacji i Dalmacji – jako w pełni suwerenny podmiot polityki europejskiej nie istniał, już od czasów wymuszonego na nim przez okoliczności wejścia w unię z Królestwem Węgierskim (1102). Nad adriatyckimi wyspami i wybrzeżem (oprócz Dubrownika) zapanowała Wenecja. Wschodnie, bałkańskie terytoria chorwackiej etni zawojowali Turcy osmańscy. Promieniujące z Italii idee odrodzenia wartości kultury antycznej dla dobra duchowej i umysłowej emancypacji człowieka ery wielkiego cywilizacyjnego przesilenia najpierw dotarły do miejskich komun dalmatyńskich, później trafiły też do Chorwacji północnej, na Istrię i do Zagrzebia, gdzie posłużyły za bazę ruchów reformacyjnych. Literatura renesansu, której drogę na północ utrudniły katastrofalne skutki  klęski wojsk węgierskich w bitwie z Turkami pod Mohaczem (1526), najbujniej rozkwitła w Dubrowniku. Ta bogata, wolna i samorządna republika kupiecka, formalnie tylko podległa osmańskiemu imperium, zapewniającemu jej – w zamian za trybut – opiekę prawną i militarną, jako jedyny skrawek chorwackiej przestrzeni mogła dać swoim obywatelom dobrobyt i bezpieczeństwo. Literatura tworzona w takich warunkach była wartością autoteliczną – wolną od ideowych służebności, spełniającą się jedynie w bezinteresownej służbie estetyce.
Adriatycki renesans ma w chorwackim kanonie literackim liczną, kilkunastoosobową reprezentację. Historycznoliteracka perspektywa wyróżnia w niej zwłaszcza poetów epików: Marka Marulicia ze Splitu, Petara Hektorovicia z Hvaru, Petara Zoranicia z Zadaru oraz Dubrowniczan: dramaturga Marina Držicia i Ivana Gundulicia – mistrza wielkiej syntezy renesansowo-barokowej (Osman).