Pracownia Literatury Renesansu

dr Rafał Quirini-Popławski (Instytut Historii Sztuki UJ)

Dominikański kościół św. Pawła w Perze (Stambuł) i niedawno odkryte elementy jego dekoracji malarskiej

Na terenie Pery, genueńskiej kolonii istniejącej od 1267 r. na północnym brzegu Złotego Rogu, funkcjonowały liczne kościoły katolickie, wśród których największe należały do zakonów mendykanckich. Przy klasztorze dominikańskim, należącym do Societas Fratrum Peregrinantum, funkcjonowała szkoła misyjna, obejmująca studia teologiczne i językowe, ukierunkowane szczególnie na studiowanie obrządków oraz języków wschodnich. Klasztor był również ważnym ośrodkiem literackim, miejscem studiów filozoficznych i dyskusji teologicznych z Grekami, zaangażowanym w przygotowanie soboru unijnego we Florencji.

Należąca do zakonu ceglana świątynia, nosząca wezwanie św. Pawła (św. Dominika), była zakończona od wschodu kwadratowym prezbiterium z dwiema kwadratowymi kaplicami po bokach oraz przyległą dzwonnicą, Architektura świątyni przetrwała w dużej mierze do dnia dzisiejszego wraz z wieloma szczegółami dekoracyjnymi. Należą do nich fragmenty płaskorzeźbionej dekoracji architektonicznej oraz aż 120 płyt epitafijnych przechowywanych od I wojny światowej w stambulskim Muzeum Archeologicznym. Mimo iż na płytach tych znajdują się łacińskie napisy, tarcze herbowe i motywy figuralne o charakterze zachodnim, na wielu z nich, a także w dekoracji architektonicznej, użyto ornamentów typowych dla ówczesnej płaskorzeźby bizantyńskiej. Podobnie rzecz ma się z odsłanianymi w tym kościele od 1999 r. fragmentami obszernego cyklu malarskiego, powstałego zapewne w 1. poł. XIV w. Mimo dominacji ikonografii o charakterze bizantyńskim przedstawiono też sceny lub elementy pochodzenia zachodnioeuropejskiego. Stanowią one dowód istnienia w Perze mieszanej „łacińsko-greckiej” kultury artystycznej, w której powstaniu znaczącą rolę mogły odegrać funkcjonujące tam placówki mendykanckie.

Dominican church of St. Paul in Pera (Istanbul) and recently discovered elements of its painting decoration 

There were numerous Latin churches within the borders of Pera, a Genoese colony established in 1267 on the northern bank of the Golden Horn, the largest ones belonging to the Mendicant Orders. By the Dominican monastery, being a part of Societas Fratrum Peregrinantum, there was a missionary school, including theological and lingual studies, targeted specifically to study the Oriental rites and languages. It was also an important literary centre and place of philosophy studies and theological debate with Greeks, involved in the preparation of the Council of Florence.

Its brick church, dedicated to St. Paul (St. Dominic), had the square chancel with two equally square chapels on the sides and an adjacent belfry. Its architecture has survived to a great extent with many decorative details. These include fragments of architectural decoration and as many as 120 tombstones stored since the First World War at the Archaeological Museum of Istanbul. Although on these slabs there are Latin inscriptions, coats-of-arms and figural motifs of the western character, many of them, as well as in the architectural decoration, used ornaments typical of the Byzantine reliefs of that time. These features look similar in the fragments of the extensive painting decoration that was probably created in the first half of the 14th century discovered in stages (starting in 1999). Despite the domination of Byzantine iconography, scenes or elements of Latin origin were also presented. They provide evidence of the vivid intercultural „Latin-Greek” exchange in Pera, in which Mendicant centres could play a significant role.